Paeonia mascula

Paeonia mascula, (L.) Mill, Παιώνια, Τριαντάφυλλο του βουνού, Παγώνι, Peony    

Οικογένεια Paeoniaceae. Συνώνυμα Paeonia corallina Retz., Paeonia cambessedesii Willk. Η «βασίλισσα» των βοτάνων» κατά των Παυσανία. Οι παιώνιες είναι ένα από τα πιο όμορφα αγριολούλουδα που συναντάμε στην ελληνική ύπαιθρο και γενικότερα στην Μεσόγειο. Στην Ελλάδα συναντώνται συνολικά πέντε διαφορετικά είδη παιώνιας. Έχουν εντυπωσιακά μεγάλα άνθη με διάμετρο που ξεπερνάει τα 10 εκατοστά, συνήθως κόκκινα λευκά η ρόδινα. Έχουν ύψος που φτάνει τα 70 με 80 εκατοστά και μεγάλα παλαμοσχιδή φύλλα. Αναπτύσσονται σε ενδιάμεσα και μεγάλα υψόμετρα και η περίοδος ανθοφορίας τους διαρκεί όλη την άνοιξη. Ένας βιότοπος με ανθισμένες παιώνιες έχει μια ξεχωριστεί αίγλη και σχεδόν πάντα ανταμείβει αυτόν που τον αναζητά. Αποτελεί δε αξέχαστη, εμπειρία, αφού η άνθηση διαρκεί, το πολύ, 2-3 εβδομάδες, χρόνος που απαιτείται για να γονιμοποιηθούν τα άνθη από σκαθάρια, που είναι οι κύριοι επικονιαστές τους. 

Οι αρχαίοι ΄Ελληνες απέδιδαν πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες στις ρίζες του φυτού, που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά σαν φάρμακο από τον ιατρό των Θεών Παιώνα για τη θεραπεία, του πληγέντος από τον Ηρακλή, Πλούτωνα. Κατά την μυθολογία οι Θεοί δώρισαν την Παιώνια στον Παιώνα ή Παιάνα Απόλλωνα, ο οποίος την παρέδωσε στον γιό του Ασκληπειό. Ως μαγικό φυτό και βασίλισσα των βοτάνων η Παιώνια φύτρωνε στους κήπους της Εκάτης. Ο Διοσκουρίδης στο έργο του Περί ύλης ιατρικής αναφέρει το φυτό, ως αντίδοτο στους πυρετούς, τις δηλητηριάσεις. Κατά τον Πλίνιο, είναι κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών, των εντέρων, τους κολικούς, τα δαγκώματα των φιδιών και, επί πλέον, διώχνει τους εφιάλτες. Ακόμη αναφορά στο φυτό γίνεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα και από τον Θεόφραστο. Στη σύγχρονη ιατρική, η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές. Οι ονομασίες του φυτού ποικίλουν από τόπο σε τόπο. Αναφέρεται ως πηγουνιά, παγώνι, τσαλαπετεινό, τριαντάφυλλο του βουνού, αψουνιά και αγριομαντζουράνα. Οι άνθρωποι αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για την παιώνια μιας και τη συλλέγουν ξεριζώνοντας για μεταφύτευση στους κήπους.